Od ponad 20 lat, głównie w Stanach Zjednoczonych obserwujemy wzrost zainteresowania rodzajem medytacji mindfulness, co na język polski tłumaczy się jako uważność. Ciągle wzrastająca liczba badań dotyczących różnych praktyk medytacji, w szczególności tych funkcjonujących w praktyce klinicznej i terapeutycznej, jest trudna do objęcia (por. Didonna, 2009). Tylko w samych Stanach Zjednoczonych znajduje się ponad 250 centrów medycznych, w których stosuje się różne treningi uważności.
Obecnie w literaturze fachowej notuje się wprost lawinowy wzrost zainteresowania tym obszarem wiedzy (ostatnio publikuje się ponad 120 artykułów rocznie w czasopismach naukowych – por. Williams, Zylowska, 2009). Opublikowana na podstawie baz danych PsycINFO, Medline, PubMed, Cochrane wydany przez U.S. Department of Health w 2007 roku systematyczny przegląd dotyczący medycznej i terapeutycznej skuteczności różnych technik medytacji zawierający dane z 17 elektronicznych baz danych za lata 1956-2007 zidentyfikował ponad 11 000 publikacji (Glomb, Duffy, Bono, Yang, 2011).
Wielu naukowców żywo interesuje się wpływem, jaki praktyka medytacji może wywierać na funkcjonowanie człowieka. Psychologia zdrowia i medycyna psychosomatyczna zaczęły wykorzystywać medytację jako technikę redukcji stresu. W niedawno opublikowanej metaanalizie zanalizowano tzw. miary wielkości efektu interwencji opartych na uważności w grupach klinicznych (Hofmann, i in., 2010). Analizą objęto 39 badań, z całkowitą liczbą 1140 uczestników, poszukujących pomocy z powodu różnych dolegliwości włączając w to choroby nowotworowe, zaburzenie lękowe uogólnione, zaburzenie paniczne, depresję i inne. Uzyskana wielkość efektu wskazuje na umiarkowaną skuteczność w zakresie poprawy objawów lękowych i depresyjnych przed i po terapii, zarówno kiedy objawy te są pierwotne (zaburzenia lękowe i depresyjne), jak i wtedy kiedy mają one charakter wtórny do choroby somatycznej (nowotwory, udary, choroby serca, zapalenia stawów, cukrzyca, zespoły bólowe).
Wstępne dane wskazują, że dotyczy to m in: nowotworów, cukrzycy typu II, łuszczycy, fibromialgii, ADHD, choroby Alzhaimera, otyłości, OCD i napadów żarłoczności, lecz potrzebne są dalsze badania w tym względzie. W różnych ośrodkach badawczych przy pomocy najnowocześniejszych i ciągle doskonalonych technik (EEG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) prowadzone są liczne badania, które próbują dotrzeć do najgłębszych struktur mózgu obserwując dynamikę aktywności elektrycznej określonych obszarów mózgu uruchamianych podczas medytacji, celem weryfikacji jej efektywności.
Mindfulness
Mindfulness uważana jest za technikę stanowiącą formę umysłowego treningu redukującą poznawczą podatność umysłu do oceniającego i osądzającego reagowania na pojawiające się wewnętrzne i zewnętrzne bodźce, które powoduje i nasila stres, napięcie emocjonalne, a w niektórych przypadkach podtrzymuje stany psychopatologiczne (np. depresję, zespół lęku uogólnionego, zaburzenia odżywiania, zaburzenia osobowości).
Celem stosowania technik uważności jest wykształtowanie takiej zdolności w podmiocie, aby zauważał pełną różnorodność bodźców zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Stan uważności jest osiągnięty wtedy, gdy dana osoba swobodnie, po wyłonieniu się obiektu w jej umyśle i zaakceptowaniu go, potrafi ponownie powrócić do koncentracji np. na swoim oddechu. Stan ten jest formą oscylacji uwagi między doznaniami wewnętrznymi i zewnętrznymi. Systematycznie prowadzone ćwiczenia uważności pomagają w korygowaniu nieelastycznych i nawykowych wzorców myślenia, zachowania i odczuwania.
Stwierdzona efektywność stosowania uważności w warunkach klinicznych i pozaklinicznych skłoniła naukowców do poszukiwania podstawowych mechanizmów, które konstytuują uważność. Stopniowo odkrywane mechanizmy konstytuujące uważność pochodzą z badań dotyczących głównie takich technik medytacji, jak: Medytacja Transcendentalna, Joga, Vipasana, Zen, Ti Chi, Qi Gong a jedynie marginalnie innych typów np. chrześcijańskich (por. Azari, i in. 2001; Beauregard, Paquette, 2006, 2008; Bernardi, i in. 2002, Carlson, i in. 1988, Newberg, i in. 2003, 2006; Schjødta, Stødkilde-Jørgensen, Geertz, Roepstorff, 2008; Shadoan, 2006).