Najbardziej znaną i możliwą do samodzielnego stosowania techniką mindfulness jest Mindfulness-based stress reduction (MBSR – Kabat-Zinn, 1982; 1990).  Program stworzony przez Jon Kabat-Zinna Mindfulness-based stress reduction to wprawdzie również program opracowany w celach terapeutycznych (szczególnie w przypadku zaburzeń lękowych albo związanych ze stresem np. po traumatycznych zdarzeniach) jest ogólnie  dostępny w sieci i zawiera dobrze opracowane płyty DVD z nagranymi ścieżkami dźwiękowymi, które się odsłuchuje i wykonuje podawane instrukcje podczas indywidualnie wykonywanych medytacji.

Program MBSR

Klasyczny program MBSR rozłożony jest na 8 tygodni (potwierdzona skuteczność takiego okresu czasu praktykowania medytacji w istotnej redukcji wskaźników lęku) i składa się z 8 spotkań grupowych (kurs prowadzony przez instruktorów), kontynuowanych systematycznie w domu samodzielnych praktyk medytacji w oparciu o otrzymane nagrania DVD. Grupy spotykają się jeden raz w tygodniu na praktycznym kursie trwającym ok. 2,5 godziny; przewidziana jest również jedna całodniowa sesja wyjazdowa dla grup.

Program szkolenia obejmuje takie aspekty treningu technik mindfulness jak:
– kontrola oddychania,
– body scan,
– formalne siedzenie,
– koncentracja podczas codziennych rutynowych czynności,
– stosowanie łatwych elementów hathajogi.

Szczegółowy opis prowadzonych kursów jest trudny do słownej werbalizacji, ponieważ przebieg ćwiczeń wykonywanych podczas kursów jest dość elastyczny a ponadto różni się dość istotnie w zależności od tego, kto prowadzi kurs czy szkolenie (każdy instruktor zobowiązany jest do przygotowania indywidualnie opracowanego programu opartego o klasyczne instrukcje MBSR), jaki jest skład grupy (kliniczna, niekliniczna), jaki jest ich aktualny stan psychiczny (zmęczeni, pobudzeni, śpiący, itd.). Z jednej strony wydaje się, że to świadczy o ułomności metody (właściwie można wszystko i w każdych warunkach stosować) oraz braku dokładności (nie wiadomo, czy to hinduska joga, czy buddyjskie session, czy chrześcijańskie rozmyślanie, czy psychoterapeutyczna relaksacja, czy przysypianie pod pretekstem medytacji, czy uczestniczenie w procesie tworzenia grupy wzajemnej adoracji). Z drugiej jednak strony – jak podkreślają specjaliści i długoletni praktycy mindfulness – elastyczność jest kluczem do sukcesu (postawa – siedząca, leżąca, lotos; aktywność – siedzenie, chodzenie, bieganie, ćwiczenia fizyczne; dynamika – duża, mała, przeciętna).

Trening uważności prowadzony w stosunku do osób z niepełnosprawnością intelektualną wpisuje się szeroko w spektrum oddziaływań walidacyjnych, ale z konieczności wymaga adaptacji klasycznych technik uważności (analogicznie jak w przypadku zaburzeń ADHD oraz choroby Alzhaimera). Zasadniczo w przypadku osób z niepełnosprawnością intelektualną stosuje się dwa elementy MBSR:
– kontrola oddychania,
– łatwe elementy hathajogi.

Podstawowym elementem treningu uważności jest koncentracja na procesach oddychania. W przypadku osób z niepełnosprawnością intelektualną stosuje się odpowiednie adaptacje klasycznych metod koncentracji. Modyfikacja polega na stosowaniu specjalnych ćwiczeń dostosowanych do możliwości percepcyjnych osób z niepełnosprawnością intelektualną (Sigh i in., 2006, 2011, Taylor i n., 2012):
– obserwacja zmieniającego się zaparowania lusterka podczas spontanicznych wdechów i wydechów,
– dmuchanie w ptasie piórko i korygowanie jego unoszenia się w powietrzu wraz z rytmem oddychania,
– dmuchanie przez rurkę celem poruszania piłeczki pingpongowej po podłodze oraz obserwacja jej ruchu,
– dmuchanie do wody przez rurkę, obserwacja pojawiających się bąbelków oraz ich zmiennej aktywności,
– obserwacja poruszanie się ruchu poduszki położonej na brzuchu ćwiczącego, który znajduje się w pozycji leżącej,
– robienie mydlanych wydmuszek i sterowanie ich ruchem przy pomocy naturalnego dmuchania.

W przypadku osób z niepełnosprawnością intelektualną proponuje się podobne treningi dla ich rodziców, opiekunów oraz profesjonalnego personelu w Ośrodkach, w których przebywają te osoby. Głównym celem tych ćwiczeń jest uczenie opiekunów osoby niepełnosprawnej bycia całkowicie tu i teraz (trudne do przetłumaczenia dynamiczne i zmieniające się permanentnie ang. moment-by-moment) oraz postawy otwartości i przyjmowania wszelkich wewnętrznych doświadczeń a w konsekwencji uczenie odseparowania (dezidentyfikacji) ja od własnych stresujących myśli, doznań i emocji (ja nie jestem tożsama z pojawiającymi się i przemijającymi myślami, doznaniami i emocjami). Osoby te wraz z zaawansowaniem w uważności wyzwalają się z automatycznych i nieelastycznych reakcji, które powodowały w przeszłości ich poczucie niekompetencji w relacjach z osobami z niepełnosprawnością intelektualną. Dzięki temu stają się one bardziej otwarte oraz akceptujące wobec siebie oraz swoich podopiecznych.

Wyniki badań

Wyniki przeprowadzonych badań walidacyjnych przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych w kilku Ośrodkach przez badaczy potwierdzają zasadność i efektywność stosowania terapii opartych o uważność w następujących dziedzinach (Sigh i in., 2006, 2011, Taylor i n., 2012):
– istotny spadek zachowań autodestrukcyjnych u osób z niepełnosprawnością intelektualną
– zmniejszenie się liczby epizodów agresji słownej i fizycznej wobec otoczenia u osób z niepełnosprawnością intelektualną,
– ograniczenie nasilenia symptomów wypalenia u personelu, rodziców i opiekunów,
– poprawa dobrostanu well-being zarówno osób z niepełnosprawnością intelektualną, jak i rodziców, opiekunów oraz personelu,
– redukcja absencji personelu z 310 przed interwencją do 15 po interwencji na skutek odniesionych poranień,
– oszczędności rzędu 150 000 PLN na skutek poważnego ograniczenia kosztów przeznaczonych na leczenie skutków poranień personelu.

Więcej o badaniach z zakresu Mindfulness znajdziesz na stronie Instytututu Psychoterapii i Rozwoju Integralnego